Każdego roku w Polsce udar niedokrwienny mózgu przechodzi około 90 tysięcy osób [1]. Udar mózgu powoduje różnego rodzaju ubytki neurologiczne, przekładające się na częściową niepełnosprawność pacjenta. Część spośród tych ubytków z czasem ustępuje samoistnie, inne można zniwelować tylko dzięki odpowiedniej opiece i rehabilitacji.
Problemy z przyjmowaniem pokarmu po udarze
Jedną z częstych konsekwencji przebytego udaru mózgu są problemy z przyjmowaniem pokarmów. Nawet u co drugiego pacjenta po udarze pojawia się dysfagia, czyli zaburzenie połykania, mogące nieść ze sobą m.in. ryzyko zadławienia oraz pogorszenia stanu odżywienia [2]. Dodatkowym problemem w przypadku wielu osób po udarze mózgu jest osłabienie apetytu, co może być związane chociażby z irytacją wynikającą z problemów z jedzeniem (dotyczących zarówno przełykania, jak i innych czynności, np. przygotowania prostego nawet posiłku czy posługiwania się sztućcami). Brak apetytu wynika często także z ogólnego złego samopoczucia chorego oraz z braku ruchu.
Te codzienne trudności przekładają się bardzo często na problem niedożywienia pacjentów – tymczasem lekarze zajmujący się pacjentami poudarowymi przyznają, że odpowiednia dieta po udarach jest ważną częścią rehabilitacji.
Jak podawać posiłki osobom, które przeszły udar?
Dysfagia to problem wymagający w wielu przypadkach zmian w codziennej diecie. Najistotniejszym elementem jest tu zmiana konsystencji pokarmów, aby te była łatwiejsze do połknięcia, a chory nie musiał przeżuwać. Preferowane są produkty miękkie, podane w formie przecieru lub zmiksowane – gładkie, o delikatnej strukturze. Mogą to być zupy kremy, musy, dania w formie przecierów podobne do tych, jakie podaje się niemowlętom. Konieczna okazać się może również modyfikacja konsystencji napojów podawanych choremu. Płyny szybko przepływające przez jamę ustną nastręczać mogą chorym po udarze mózgu sporych trudności, prowadząc do kaszlu, krztuszenia się czy wyciekania z ust. W takich sytuacjach zaleca się, aby serwowane płyny były zagęszczone do odpowiedniej, dobranej przez specjalistę, konsystencji. Do zagęszczania napojów i płynnych pokarmów, np. zup, służą specjalne preparaty, tzw. zagęstniki pokarmowe, które w szybki i łatwy sposób, bez konieczności podgrzewania czy gotowania, pozwalają uzyskać – w zależności od potrzeb – konsystencję syropu, kremu lub budyniu.
Zapotrzebowanie na składniki odżywcze po udarze
Osoby, które przebyły udar mózgu, wykazują zwiększone zapotrzebowanie energetyczne oraz większe zapotrzebowanie na białko. W ostrej fazie udaru mózgu pacjent potrzebuje aż 25–35 kcal/kg należnej masy ciała na dobę. Zapotrzebowanie na białko wzrasta do 1,2–1,5 g/kg masy ciała na dobę. W porównaniu ze zdrowym człowiekiem jest to wzrost nawet dwukrotny [3].
Właśnie dlatego podstawą żywienia osoby po udarze jest dieta wysokoenergetyczna. Należy układać jadłospis tak, aby dostarczyć pacjentowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, potrzebnych do funkcjonowania organizmu, i aby uniknąć niedożywienia – o które niestety bardzo łatwo, gdy pacjent po udarze ma m.in. problemy z przełykaniem i apetytem, a także wspomóc regenerację komórek mózgu.
W tej ostatniej kwestii istotną rolę odgrywa pokrywanie zwiększonego zapotrzebowania pacjenta na białko. Zapewnia ono bowiem odpowiednią liczbę kalorii oraz bierze udział w prawidłowym funkcjonowaniu komórek mózgowych i mięśni, co wpływa zarówno na rehabilitację neurologiczną, jak i usprawnianie układu ruchu [4].
Niestety, kiedy osoby po udarze mózgu zmagają się z dysfagią i brakiem apetytu, utrzymanie dobrze skomponowanej diety bogatej w białko i wysokoenergetycznej może być trudne. W takiej sytuacji warto skonsultować z lekarzem wprowadzenie do diety doustnych preparatów odżywczych, takich jak Nutridrink. Jest to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego w przypadku niedożywienia związanego z chorobą. Żywienie medyczne znajduje także zastosowanie, gdy istnieje realne ryzyko rozwoju niedożywienia, np. gdy ilość energii i składników odżywczych przyjmowanych przez osobę chorą jest, z różnych przyczyn, mniejsza niż zalecane spożycie. Nutridrink to produkt wysokoenergetyczny, kompletny pod względem odżywczym i dostępny w kilku różnych smakach. Dostarcza on dużą porcję energii, a jego płynna forma ułatwia spożycie osobom chorym.
Dieta po udarze – jadłospis
Należy pamiętać, że dieta poudarowa spełniać ma dwie podstawowe funkcje – wspomagać proces rehabilitacji i rekonwalescencji, czyli powracania pacjenta do zdrowia i formy sprzed udaru, oraz stanowić element tzw. profilaktyki wtórnej, czyli zapobiegania wystąpieniu kolejnego udaru. Osoby, które przebyły udar, często bowiem wykazują wysokie ciśnienie tętnicze oraz wysoki poziom tzw. złego cholesterolu we krwi. Dieta profilaktyczna po udarze ma na celu wyeliminowanie z codziennego jadłospisu produktów, których spożywanie wpływa na rozwój i nasilenie tzw. modyfikowalnych, zależnych także od diety czynników ryzyka wystąpienia udaru mózgu takich jak nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowy profil lipidowy czy zbyt wysoki poziom cukru (glukozy) we krwi. Poszczególne składniki diety powinny być dobrane również pod tym kątem.
Chory powinien otrzymywać 5–6 posiłków w ciągu doby (co 3–3,5 godziny). W ich składzie powinny się znaleźć:
- produkty białkowe – chude mięso, ryby, jaja, nabiał, nasiona roślin strączkowych;
- produkty zbożowe – kasze, płatki w formie miękkiej, namoczonej;
- korzystne dla zdrowia tłuszcze – głównie oleje roślinne, np. oliwa z oliwek;
- warzywa i owoce.
Jeśli chodzi o mięso w diecie osób po udarze mózgu, preferowane jest mięso chude – drób, cielęcina, podobnie chudy nabiał. Tłuszcze należy czerpać z roślin oleistych, a także z tłustych ryb, zawierających dobroczynne kwasy omega-3, które korzystnie wpływają na układ sercowo-naczyniowy. Dieta osoby po udarze powinna być również bogata w przeciwutleniacze – witaminę C, E i beta-karoten [5].
W profilaktyce wtórnej udaru mózgu zalecana jest dieta śródziemnomorska, czyli bogata w warzywa (w tym rośliny strączkowe) i owoce, produkty pełnoziarniste, ryby, oliwę z oliwek, chudy nabiał. W diecie śródziemnomorskiej ograniczamy spożycie czerwonego mięsa oraz – co naturalne – produktów przetworzonych i słodyczy [6]. Również tutaj, jeśli zachodzi taka potrzeba, produkty zalecane podawane winny być w formie dostosowanej do możliwości chorego pod względem konsystencji – miksowane, tarte, w formie puree, musów, przecierów i kremów oraz zagęszczonych płynów.
Jakich produktów unikać?
Zalecenia dietetyczne dla chorych po udarze obejmują zmniejszenie spożycie soli kuchennej i ogólnie sodu do mniej niż 1,5mg dziennie. Ma to na celu przede wszystkim obniżenie ciśnienia tętniczego. Nadmiar sodu zaburza także równowagę elektrolitową, stając się przyczyną powstawania obrzęków [7]. Należy unikać również tłustych mięs, podrobów, konserw, żywności wysoko przetworzonej typu fast food oraz potraw ciężkostrawnych i wzdymających.
Bibliografia:
Antecki J., Brelak E., Sobolewski P., Kozera G., Profilaktyka pierwotna i wtórna udaru niedokrwiennego mózgu w świetle obecnych zaleceń i rekomendacji, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/58676/44911, dostęp 8.06.2020.
Cleveland Clinic, Eating Well After a Stroke, https://my.clevelandclinic.org/health/articles/13486-eating-well-after-a-stroke, dostęp 23.06.2020.
Dlaczego odpowiednia dieta po udarze mózgu jest tak istotna?, Puls Medycyny, https://pulsmedycyny.pl/dlaczego-odpowiednia-dieta-po-udarze-mozgu-jest-tak-istotna-943935, dostęp 8.06.2020.
Falkiewicz K., Jak powinna wyglądać dieta pacjenta po zawale serca i niedokrwiennym udarze mózgu?, https://www.instytutsanvita.pl/dieta-po-zawale/, dostęp 8.06.2020.
Żywienie chorych po udarze, https://opiekanadchorym.pl/osoby-chore-przewlekle/udar/zywienie-chorych-po-udarze/, dostęp 8.06.2020.
[1] https://pulsmedycyny.pl/w-polsce-odnotowuje-sie-90-tys-udarow-niedokrwiennych-rocznie-971045
[2] https://pulsmedycyny.pl/dlaczego-odpowiednia-dieta-po-udarze-mozgu-jest-tak-istotna-943935
[3] https://pulsmedycyny.pl/dlaczego-odpowiednia-dieta-po-udarze-mozgu-jest-tak-istotna-943935).
[4] https://pulsmedycyny.pl/dlaczego-odpowiednia-dieta-po-udarze-mozgu-jest-tak-istotna-943935
[5] https://opiekanadchorym.pl/osoby-chore-przewlekle/udar/zywienie-chorych-po-udarze/
[6] https://www.instytutsanvita.pl/dieta-po-zawale/, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/58676/44911
[7] https://my.clevelandclinic.org/health/articles/13486-eating-well-after-a-stroke
